حسن آقحصاریآقْحِصاری، حسن‌بن طورخان‌بن داوودبن یعقوب، مشهور به «حسن کافی» (۹۵۱-۱۰۲۵ق/۱۵۴۴-۱۶۱۶م)، فقیه، ادیب و پژوهشگر می‌باشد. ۱ - زندگیوی از مردم بوسنه ( بوسنی و هرزگوین کنونی، جمهوری خودمختار در شمال یوگوسلاوی ) یود. در آق‌حصار (از توابع بوسنی) به دنیا آمد و بیش از ۲۰ سال منصب قضاوت آن‌جا را برعهده داشت و در همان شهر درگذشت. زبان‌های عربی، ترکی و فارسی را نیک می‌دانست. پرهیزگار و زاهد بود و مشایخ صوفیه را دشمن می‌داشت. در جنگ‌ها به عنوان جنگاور و سخنور شرکت می‌کرد، ازجمله در جنگ اِگْری (در مجارستان ) حضور داشت (۱۰۰۴ق/۱۵۹۶م). ۲ - آثارآقْحِصاری کتاب اصول‌الحِکَم فی نظام‌العالَم را در اثنای جنگ اِگْری تألیف کرد. این کتاب به زبان عربی و درباره چگونگی فرمانروایی و لزوم بازنگری در سازمان اداری امپراتوری عثمانی است و بزرگان ترک آن را پسندیدند و خواستار شرح آن شدند و آق‌حصاری در ۱۰۰۵ق/۱۵۹۷م آن را به زبان ترکی شرح کرد. از این کتاب نسخه‌هایی در بریل ، استانبول و موزه بریتانیا موجود است. این اثر به زبان‌های ترکی (توسط خود او)، فرانسوی، آلمانی و بوسنَوی برگردانیده شده، امّا تاکنون اصل و ترجمه‌های آن چاپ نشده است. برخی دیگر از آثار او بدین قرار است: ۱. سمت‌الوصول الی علم‌الاصول (تألیف حدود ۱۰۰ق/۱۵۹۲م). کتابی است مختصر، شامل یک مقدّمه و ۲ باب و خاتمه . مؤلف خود، آن را شرح کرده است. ۲. روضات‌الجنّات فی اصول‌الاعتقادات که در ۱۰۱۴ق/۱۶۰۵م از نگارش آن فراغت یافته است. این کتاب به اشتباه به برکوی نسبت یافته است. این اثر درباره مسائل کلامی و به گفته نویسنده بر ضدّ صوفیان و دیگر بدعت‌گذاران است. نسخه‌هایی از آن در کتابخانه‌های قاهره و قوله موجود است و در ۱۲۵۷ق/۱۸۴۱م در برلین چاپ شده است. ۳. أزهارالرّوضات فی شرح روضات‌الجنّات. وی در ۱۰۱۵ق/۱۶۰۶م از نگارش آن فراغت یافته است. نسخه‌ای از آن در کتابخانه ظاهریّه موجود است. این کتاب در ۱۲۵۸ق/۱۸۴۲م در لایپزیک به چاپ رسیده است. ۴. تمحیص‌التلخیص یا شرح‌التلخیص، در باب معانی و بیان. نقدی است از تلخیص‌المفتاح خطیب قزوینی (۶۶۶-۷۳۹ق/۱۲۶۸-۱۳۳۸م). ۵. شرح مختصر قُدوری کتابی است در فروع فقه حنفی در ۴ جلد. ۶. شرح کافیه، نوشته جمال‌الدین ابوعمر و عثمان معروف به « ابن‌حاجب » (۵۷۰-۶۴۶ق/۱۱۷۴-۱۲۴۸م)، در نحو. ۷. حدیقه‌الصّلاه الّتی هی رئیس‌العبادات. ۸. رساله‌ای تحقیقی درباره کلمه «چلبی». ۹. نظام‌العلماء الی خاتم‌الأنبیاء . وی در این کتاب سلسله مشایخ فقه خود را تا ابوحنیفه و سپس تا پیامبر اسلام (ص) آورده و شرح حال هر کدام را به شیوه‌ای نیکو نوشته است. ۱۰. نورالیقین فی اصول‌الدّین . شرحی است بر کتاب بیان‌السّلطنه والجماعه معروف به عقایدالطَّحاوی نوشته امام احمدبن جعفربن حنفی (د ۳۲۱ق/۹۳۳م). وی نگارش این کتاب را در ۱۰۱۴ق/۱۶۰۵م هنگام محاصره دژ استرغون (شاید استرگوم، شهری در شمال مجارستان) در دژ به پایان برده است. کتاب درباره اصول عقاید اهل سنّت است. ۱۱. شرح مقدّمه‌الزّاهد، نوشته شیخ‌احمد زاهد (د ۸۱۸ق/۱۴۱۵م) که شامل ۶۰ مسأله مشهور در میان شافعیان است. ۳ - فهرست منابع(۱) اولیاء چلبی، سیاحت‌نامه، استانبول، ۱۳۱۴ق، ج۵، ص۴۴۵. (۲) بروکلمان (آلمانی)، ۲/۵۸۸، ذیل، ج۲، ص۶۵۹. (۳) بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح‌المکنون، استانبول، ۱۳۶۴ق، ص۳۹۸. (۴) حاجی‌خلیفه، کشف‌الظّنون، استانبول، ۱۹۴۱م، ج۱، ص۱۱۳، ص۱۱۴، ج۲، ص۱۰۰۲، ص۱۱۴۳، ص۱۸۰۲. (۵) دانشنامه ایران و اسلام. (۶) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۴م، ج۲، ص ۱۹۴. (۷) کحّاله، عمررضا، معجم‌المؤلّفین، بیروت، داراحیاءالتّراث‌العربی، ج۳، ص ۲۳۳. ۴ - پانویس۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۰۷. |